Jak zostało to stwierdzone w uzasadnieniu decyzji z dnia 19 czerwca 2012 roku Prezesa UOKIK, użyte tu stwierdzenie, iż wykonawca może zatrzymać wpłaconą zaliczkę, oznacza wbrew użyciu określenia „zaliczka”, że jest to konstrukcja prawna zbliżona do instytucji zadatku w rozumieniu art. 394 § 1 k.c., a nie zaliczki. W ocenie Prezesa UOKIK decydujące znaczenie ma w tym przypadku okoliczność, że świadczenie konsumenta ma charakter bezzwrotny w przeciwieństwie do zaliczki. Nie jest ono też zadatkiem sensu stricto w rozumieniu art. 394 § 1 k.c., albowiem brak jest zapisu o wzajemnym obowiązku zwrotu świadczenia w podwójnej wysokości w przypadku odstąpienia przez spółkę od umowy. Z tego względu w ocenie Prezesa UOKIK analizowane postanowienie powinno być oceniane pod względem zgodności z art. 3851 § 1 k.c. i nast., to jest winny być badane, czy nie stanowi ono niedozwolone postanowienia umownego.
Odstąpienie od umowy
Tego rodzaju klauzule były szczegółowo i wielokierunkowo analizowane przez SOKIK, który w wielu przypadkach uznał takie postanowienia za niedozwolone. I tak zatrzymanie przez przedsiębiorcę całej otrzymanej od konsumenta zaliczki SOKIK uznał za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszające dobre obyczaje. Zdaniem Sądu w przypadku odstąpienia od umowy, bądź jej rozwiązania, rozliczenia pomiędzy stronami powinny nastąpić z uwzględnieniem przepisu art. 494 k.c.. Powyższe stanowisko wyraziła SOKIK uznając postanowienie „W przypadku odstąpienia od umowy przez Zamawiającego, zaliczka przepada na rzecz Przyjmującego zamówienie w całości” za klauzule niedozwoloną (wyrok SOKiK z dnia 17.11.2005r., sygn. akt XVII Amc 56/05).
Potrącenie określonej kwoty pieniężnej z tytułu rozwiązania, bądź odstąpienia od umowy przez konsumenta było już przedmiotem wielu orzeczeń SOKIK, który zakwestionował wysokość odstępnego, kar umownych lub innych zastrzeżonych kwot z tego tytułu. Jako przykład można wskazać powołane w przedmiotowej decyzji wyrok SOKIK z dnia 11.03.2002r. (sygn. akt: XVII Amc 30/01), w którym uznał za niedozwolone, postanowienie: „W przypadku odstąpienia od umowy przez kupującego, sprzedający zwróci mu sumę dokonanych przedpłat, bez rewaloryzacji i oprocentowania, pomniejszoną o 5% wartości mieszkania oraz kwoty robót dodatkowych i zamiennych”.
Zaliczka czy zadatek
Prezes UOKIK stwierdził, iż analizując przedmiotowe postanowienia stosowane przez Spółkę należy zwrócić uwagę, że zastrzegła ona sobie możliwość zatrzymania całej zaliczki będącej w istocie zadatkiem, przy czym świadczenie konsumenta ma charakter jednostronny, albowiem przysługuje ono wyłącznie Spółce w przypadku odstąpienia konsumenta, natomiast gdy Spółka odstępuje od umowy, konsumentowi nie przysługuje roszczenie, ani o zwrot zaliczki, ani o zapłatę podwójnego zadatku.
Problem tak skonstruowanego zadatku był także przedmiotem analizy SOKIK, który uznał za niedozwolone postanowienia: „Sprzedający ma prawo odstąpienia od tej umowy w przypadku opóźnienia przez Kupującego w zapłacie choćby jednej raty o 14 dni, po uprzednim wysłaniu pisemnego wezwania do zapłaty i wyznaczenia dodatkowego terminu wynoszącego 14 dni do spłaty zaległości, w tym przypadku wynagrodzenie zapłacone Sprzedającemu zostanie zwrócone na rachunek bankowy wskazany przez Kupującego w terminie 60 dni od daty odstąpienia od umowy po potrąceniu zadatku. (…).” (wyrok SOKiK z dnia 12.11.2007r., sygn. akt XVII Amc 108/07) oraz „W przypadku nie dokonania pierwszej wpłaty, zadatek o jakim mowa w pkt. 1 nie podlega zwrotowi.” (wyrok SOKiK z dnia 27.04.2007r., sygn. akt XVII Amc 14/06).
Trafność oceny powyższego problemu potwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie, oddalając apelację od wyroku z dnia 12.11.2007r. (sygn. akt XVII Amc 108/07), który uznał, że „Pomimo, iż pozwany w kwestionowanym postanowieniu odwołuje się do zadatku, to z konstrukcją prawną zadatku określoną w art. 394 § 1 k.c. postanowienie to jest niezgodne.
Surogat odszkodowania
Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu, w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, żądać sumy dwukrotnie wyższej. Uprawnienie do żądania sumy dwukrotnie wyższej niż dany zadatek lub do zachowania otrzymanego zadatku jest tak naprawdę surogatem odszkodowania. Mają one jednak w szczególności na celu zapewnienie wykonania umowy poprzez wzmocnienie stanowiska strony dążącej do jej wykonania dlatego uprawnienia te mogą być realizowane niezależnie od tego, czy szkoda w ogóle powstała i w jakiej wysokości.
Problem konsumenta z wykładnią
Hybrydowy układ tych postanowień sprawia, iż istotnie przeciętny konsument z uwagi na wielostopniowość norm wzorca umowy i konsekwencji z nich wynikających może mieć problem z ich właściwą wykładnią. Uznać należy, iż spółka obciążając konsumenta określonymi obowiązkami winna także na siebie przyjąć analogiczne obowiązki zgodnie z przepisem art. 394 § 1 k.c. nie narażając siebie na zarzut wynikający z art. 385 pkt 16 k.c, czego nie uczynił” ( wyrok z dnia 18.07.2008 r. sygn. akt VI ACa 400/08).
Wobec powyższego postanowienie o treści: „Zaliczka złożona przez Zamawiającego przepada w wypadku, jeżeli Zamawiający jednostronnie z przyczyn leżących po jego stronie odstąpi od umowy” zostało uznane przez Prezesa UOKIK za naruszające interesy konsumentów oraz za postanowienie niedozwolone.
Zachęcamy do konsultacji prawnych – tel. 693 626 519, e-mail garwacka@kancelaria-garwacka.pl
